Brueghel de Oudere, Pieter_De Toren van Babel

Pieter Brueghel de Oudere, ca. 1525-1569
Hij schilderde de Toren van Babel als een toonbeeld van de waanzin en arrogante ambities van de mens. (Genesis 11:1-9)

Het verhaal van de toren van Babel zou het bestaan van verschillende talen en volken verklaren. De bijbel zegt dat de mensheid oorspronkelijk één en dezelfde taal kende, maar toen de Babyloniërs trachtten een toren te bouwen die tot de hemel reikte, verstoorde God het pretentieuze project door de arbeiders in veel verschillende talen te laten spreken.
Vervolgens verspreidde hij hen over vreemde landen, zodat de toren onvoltooid bleef.

De Toren van Babel maakte Pieter Brueghel de Oude omstreeks 1560. Hij was toen ongeveer 35 jaar.

Op het schilderij van Bruegel is te zien hoe de toren tot voorbij de wolken letterlijk tot aan de hemel reikt. Op en rondom de toren krioelt het van de bedrijvigheid. Op de toren zijn talloze mensen druk aan het bouwen.
In de haven voor de toren zijn een groot aantal zeilschepen en galeien afgemeerd.
Op de voorgrond zijn enkele figuren bezig bomen te kappen en stenen uit de grond te halen.
Het landschap in de achtergrond is al grotendeels ontbost. De mensen daar wonen in schamele hutjes.

In dit gedetailleerde werk komen ruim duizend mensen voor. Er is een loep voor nodig om ze te kunnen zien.
Links, aan de voet van de toren, sjouwen mannen met zakken witte metselspecie, die naar boven worden gehesen. Een witte stofbaan markeert het traject, zoals daarnaast een rood spoor aangeeft waar de bakstenen naar boven gaan. Overal krioelt het van de mensen.

Op de derde gang van de toren is een processie aan de gang en een verdieping lager zijn ruiters op weg naar boven.

De onderkant van de Toren van Babel is geïnspireerd op de ronde bogen van het Colosseum in Rome.

Het werk is meer dan alleen een uitbeelding van het Bijbelverhaal.
In de 15e en 16e eeuw werd het onderwerp vooral gekozen als symbool van de 'verkeerde wereld', de zelfoverschatting en incompetentie van de mens.

De manier waarop Bruegel de architectuur van de toren uitbeeldde, met talrijke bogen en andere voorbeelden van Romeinse architectuur, doet denken aan het Colosseum in Rome.
Bruegel zal dit gebouw zeker hebben gezien tijdens zijn verblijf in Rome rond 1553.

De Toren van Babel was in de 16de eeuw in Antwerpen een populair thema.
Antwerpen was toen een drukke havenstad, schepen kwamen uit alle windstreken en op straat waren veel verschillende talen te horen.
Dat maakte het verhaal uit het Oude Testament over de Babylonische spraakverwarring actueel en dat de bouw door de spraakverwarring gestopt zou worden.

Zover is het op het schilderij nog niet: ze zijn nog volop bezig.
Aan de verkleuring van de toren is te zien dat ze al heel lang aan het bouwen zijn.
Bovenaan is de vers gemetselde baksteen nog rood, maar aan de voet van de toren is de steen al verweerd en heeft de kleur van de omgeving aangenomen.

Van Pieter Brueghel de Oude is het niet bekend waar en wanneer hij werd geboren. Wel weten we dat hij het grootste deel van zijn leven in Antwerpen woonde en werkte.
Hij maakte in het begin vooral heel nauwkeurig tekeningen die dienden voor het produceren van gravures.Pas op latere leeftijd ging hij ook schilderen.
Hij overleed in 1569 in Brussel. Zijn twee dan nog piepjonge zoontjes treden later in de voetsporen van hun vader.

SYMBOLIEK
Het verhaal van de toren van Babel bevat een universele boodschap.
Het bouwen van de toren staat symbool voor het streven van de mens naar het hoogst haalbare. Het Bijbelse bouwwerk staat voor de universele strijd tussen het menselijke kunnen en zijn ijdelheid, waarin God de mens genadeloos heeft gestraft.
De mens, creatief en ambitieus als hij is, vertrouwt blind op zijn eigen kunnen en op de onbegrensde mogelijkheden van techniek. Deze hoogmoed wordt bestraft door God. Dit symboliseert de vergankelijkheid en nietigheid van de mens.

Op zijn beurt is ook de kunstenaar een beetje ijdel door zijn poging een tot de hemel reikende toren te schilderen. Dit versterkt de boodschap van het verhaal nog meer. In Bruegels voorstelling van 'De toren van Babel’ is van Gods bestraffing duidelijk nog geen sprake: de stenen worden nog omhoog getakeld en in de haven is het een drukte van belang.


Bron: Erik Beenker / Boijmans van Beuningen
Symboliek in de westerse kunst

Erik Beenker / Boijmans van Beuningen
Symboliek in de westerse kunst
Wikipedia

Foto's
Wikipedia