Syfilis (harde 'sjanker')

Piedro Longhi
5 november 1701, Venetië - 8 mei 1785, Venetië, Italië

Piedro Longhi is een Italiaanse genreschilder die zijn scènes weergeeft als op een theatherpodium, mogelijk omdat hij een goede vriend was van toneelschrijver Carlo Goldoni.

♦ De apotheker ♦

Een jonge vrouw wordt plaatselijk behandeld door een apotheker in een typisch 18de-eeuwse apotheek.
Flessen, potten, glazen met reagentia, mortieren en dozen vullen de kamer.
Een assistent schrijft een voorschrift; twee mensen staan te wachten tot ze bediend zullen worden en en jonge assistent is een middeltje aan het opwarmen.
De aloëplant verwijst naar zijn helende werking als reinigend en bloedzuiverend.

♦ Diagnose
Belangrijkste verschijnselen: Plaatselijke zwelling en verzwering van het slijmvlies van de bovenlip, gebruik van antisepticum.
Nevenverschijnselen: Jonge volksvrouw, laag decolleté, prostituee.
Klinische diagnose: Harde 'sjanker', syfilis.

♦ Definitie: sjankerWond die zich vormt op de plaats van het eerste contact met de syfilisspirocheet (Treponema pallidum), meestal een verharde zweer.
Indien niet op de genitaliën, zal de primaire syfilitische wond (sjanker) meestal verschijnen op de bovenlip, al kan ze ook voorkomen op het ooglid.

♦ Bespreking
Men kan 3 grote tijdperken onderscheiden in de syfilotherapie

1e tijdperk is dat van mercurium (kwikzilver).
Tijdens het meerdan 400 jaar durende gebruik (1493-1909) ervan, zal mercurium waarschijnlijk niet één syfilispatiënt genezen hebben en zal ongetwijfeld de dood van velen bespoedigd hebben.
De therapeutische index ervan is zeer laag en de 'genezende' dosis ligt dichtbij de letale dosis.
Het mechanisme van zijn werking tegen spirocheten is nog niet bekend, maar het is zeer waarschijnlijk dat de mercuriumionen reageren met SH-geactiveerde enzymen van spirocheten die essentieel zijn voor hun leefbaarheid.
Mercuriumpreparaten zijn, in tegenstelling met hun ineffectiviteit in de systemische behandeling van syfilis, zeer geschikt voor plaatselijk gebruik bij het voorkomen van de ziekte.

2e tijdperk, 1909-1943, dat van de antisyfilitische arsenica en bismut, begon toen Ehrlich arsphenamine introduceerde, maar eindigde al snel na de ontdekking van de spirocheten dodende werking van penicilline.

3e tijdperk van de syfilotherapie is dat van de antibiotica, in het bijzonder de penicilline.
Het werd voor het eerst toegepast in 1943, heeft bijna 100% effectiviteit en is bovendien een gemakkelijke en goedkope therapie.

♦ Historische feiten over syfilis
De edelman Girolama (Hieronymus) Fracastorius van Verona, de eerste Europese epidemioloog (1483-1553), schreef in 1530 het medische gedicht: 'Syphilis sive morbus gallicas' ('Syfilis of de Franse ziekte'), waarmee hij voorgoed een einde maakte aan het gekibbel tussen heel wat Europese landen (Frankrijk, Spanje en Italië) die elkaar met de vinger wilde wijzen als het land waar de ziekte ontstond.
Fracastorius noemde in zijn gedicht de mythische herder en held Syphilus (susphilein betekende varkenshoeder) als de eerste lijder aan de ziekte. Hij had namelijk Apollo aangevallen en was daarvoor met syfilis gestraft. Dus was syfilis van Syphilus afkomstig en de zowat 300 andere aanspraken uit die dagen, raakten geleidelijk aan in onbruik.

Rond het jaar 1500 brak de syfilisepidemie uit in Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Nederland, Schotland, Hongarije en Rusland.
Met behulp van de grote wereldreizen die in dat tijdperk werden gemaakt, raakte de ziekte over de hele wereld verspreid.

De oudste gekende afbeelding van syfilis, getekend door Albrecht Dürer deed wellicht dienst als advertentie voor Ulsenius, stadsdokter in Nürnberg. In dichtvorm heeft deze laatste over het uitbreken van de epidemie en de invloed van de sterren daarop. Dürer zorgde voor een aangepaste tekening bij het gedicht van de dokter.
In het bovenste gedeelte van de houdsnede ziet men een globe met de tekens van de zodiak: één ster staat in het teken van de Ram, een aantal andere in de Schorpioen.
Het bewijst dat men ergens een verband legde tussen syfilis en de stand van de sterren. Het jaar 1484 op de globe slaat nit op het jaar, waarin de prent gemaakt werd, maar eerder op een samenstand van een aantal hemellichamen op Sint-Catharinedag in 1484.
deze configuratie werd door wiskundigen uit die tijd uitgelegd als een teken dat een venerische epidemie zou vooraf gaan.
Het gedicht van dokter Ulsenius is belangrijk vanwege de allereerste bekende verwijzing naar de bron van de infectie.
De man met de mantel en de slappe hoed toont de wonden die de ziekte op de huid van zijn gelaat, armen, benen en hanpalmen heeft gemaakt.

Bron: Jan Dequeker

Bekende mensen met syfilis
Idi Amin - Al Capone - Paul Gaugin - Theo van Gogh - Hendrik VIII van Engeland - Vladimir Lenin - Edouard Manet - Guy de Maupassant - Friedrich Nietzsche - Franz Schubert - Jan Toorop - Henri Toulouse Lautrec - Willem III der Nederlanden

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen

Foto's
wikiart.org
wikipedia.org
wikimedia.org