Reumatische koorts (acute)

Jan Steen
1626, Leiden - 1697, Leiden, Nederland

Jan Steen is het best bekend van zijn humoristische genreschilderijen, hartelijke en levendige werken waarin hij het leven afbeeldt als een komedie vol maniertjes.
Hij schilderde echter ook scénes van een onberispelijke elegantie.
Naast zijn veelzijdigheid, zijn rijkheid aan karaktertekening en zijn vindingrijkheid inzake compositie, is Steen ook byzonder vanwege zijn vaardigheid als colorist. De manier waarop hij , zalmrood, roze, bleekgeel en blauwgroen neerzet is heel byzonder.

Zieke vrouw
Een oudere dokter voelt de pols van een jonge vrouw die in een stoel zit terwijl haar hoofd rust op een kussen dat vooraan op een alkoof ligt

Diagnose
Belangrijke verschijnselen: Ademhalingsproblemen die verlicht worden bij rechtop zitten of staan (orthopnea); gezwollen gewricht aan linker wijsvinger; blos op de wangen.
Nevenverschijnselen: Jonge vrouw wier polsgenomen wordt.
Klinische diagnose: Acute reumatische koorts met letsel aan de mitralisklep van het hart.

Definitie: acute reumatische koorts
Een acute koortsachtige ziekte, gekenmerkt door pijnlijke 'wandelende' artritis en een voortbestemdheid voor hartschade, die kan leiden tot een chronische hartklep aandoening. Blijvende gewrichtschade komt niet voor.
De oorzaak is te zoeken bij een infectie van de keel met streptokokken, het klimaat en een erfelijke gevoeligheid.
Het is vooral een ziekte van de kindertijd. Meisjes worden vaker getroffen dan jongens en meerdere aanvallen zijn de regel.

Bespreking
Hoewel Jan Steen deze scène meermaals geschilderd heeft, waarbij hij meestal aan de hand van omringende voorwerpen een 'diagnose' van liefdesverdriet suggereerde, vinden wij op dit schilderij alleen een luit en een verbrand lint (een toentertijd een populaire zwangerschaptest) die in die zin uitgelegd kunnen worden.
Het gezwollen vingergewricht, de blos op de wangen, de houding van de patiënte in de stoel en het feit dat de dokter haar pols neemt, zijn echter voldoende aanwijzingen voor een waarschijnlijke diagnose van acute reumatische koorts.

Tot zo'n 50 jaar geleden was acute reumatische koorts de belangrijkste oorzaak van hartfalen bij patiënten onder de 50 jaar.
Door de verbeterde leefomstandigheden wordt de ziekte vandaag nog zelden gezien in ontwikkelde landen.

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter

Foto
Wikipedia