Artritis psoriatica

Vincent van Gogh
30 maart 1853, Zundert, Nederland - 27 juli 1890, Auvers-sur-Oise, Frankrijk

Van Gogh wordt algemeen beschouwd als de grootste Nederlandse schilder en tekenaar sinds Rembrandt.
Hij beïnvloede in sterke mate de stroming van het expressionisme in de moderne kunst. Zijn werk in een periode van amper 10 jaar bij elkaar geschilderd, obsedeert door zijn opvallende kleuren, ruwe borsteling en zijn afgeleide vormen.

♦ La Berceuse ♦
Van Gogh schilderde 5 versies van La Berceuse.
Ze tonen Madame Roulin, vrouw van postbode Joseph Roulin, die een touw in haar hand houdt waarmee ze een (niet zichtbare) wieg laat schomelen.

♦ Diagnose
Belangrijke verschijnselen: Zwelling aan de vingergewrichten, in het byzonder aan de wijsvinger en de worstvormige verdikte middelvinger van de linkerhand. Zwelling van de vingergewrichten aan beide handen, huidvlek op de handrug, gele vingernagels (onycholysis).
Nevenverschijnselen: Ziet er ouder uit dan haar 48 jaar
Klinische diagnose: Psoriatische artropathie is een ontstekingsartritis en/of spondylitis, geassocieerd met psoriasis.
De perifere gewrichten zijn vaak asymmetrisch aangetast. De reumatoïde factor en onderhuidse knobbeltjes ontbreken. Worstvormige vingers (dactylitis) en aandoeningen van de DIP-gewrichten zijn vaker aanwezig dan bij andere vormen van artritis.

♦ Bespreking
In de 5 versies van Madame Augustine Roulin (1851-1930), vrouw van de postbode Joseph Roulin, zijn misvormingen van de handen te zien. In 4 ervan enkel aan de linker hand en in nr. 1669, het Annenbergschilderij (Art Institute Chicago), enkel aan de rechter hand.
Dat de misvormingen van handen en vingers op alle versies van La Berceuse te zien zijn, staat in fel contrast met zowel de bloemen die de achtergrond decoreren als met de gelaatsuitdrukking van de vrouw.
Het bewijst dat deze misvormingen niet zomaar een artistieke expressie zijn, maar dat ze wellicht met de realiteit overeenstemmen.
Op een ander schilderij van Madame Roulin met haar baby dat zich nu in het Philadelphia Museum of Art bevindt, en dat ook in 1889 is geschilderd, een paar maanden voor de eerste versie van La Berceuse, zijn eveneens abnormaliteiten van de vingers te zien, die kenmerkend zijn voor chronische artritis.

Weinberger ontdekte deze karakteristieke vingermisvormingen eveneens en beschreef ze als reumatoïde artritis.(1);

De eerste symptomen van artritis verschijnen soms na een zwangerschap.
Opmerkelijk is dat er ook veranderingen aan de huid te zien zijn, zoals onregelmatige ronde vlekken, die het opvallendst geschilderd op de replica van januari 1889 (nr. 1669) uit het Art Institute Chicago, USA. Je ziet ze op beide handruggen ter hoogte van de gewrichten. Deze huidveranderingen wijzen op psoriasis.

Psoriasis is een chronische onstekingsziekte van de huid die gekenmerkt wordt door het ontstaan van roodachtige, bedekt met zilverwitte elkaar overlappende schilfers.
De ziekte doet zich vooral voor op de buitenste delen van het lichaam en de schedel en kant in verband worden gebracht met chronische artritis en/of spondylitis.
Een worstvormige vinger, zoals te zien op de schilderijen aan de middelvinger van de linkerhand, is een onderscheidend verschijnsel van psioriatische artritis.
Veranderingen aan de vingernagels zijn vaak te zien bij psoriatische artritis. In de schilderijen kun je er enkele waarnemen. Nagelveranderingen kunnen klein zijn als een speldenprik en zijn dus niet altijd waarneembaar op het schilderij.

De 5 versies van La Berceuse zijn geschilderd toen de geestelijke gezondheidstoestand van Vincent een stormachtige periode doormaakte.

Bron: Jan Dequeker_De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen


(1); Weinberger A., The artritis of Vincent van Gogh's model, Augustina Roulin. J. Clin. Rheumatol. 1998; 4: 39-40

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen

Foto's
Wikipedia
Wikimedia.org
Wikimedia Commons