Rhinophyma of knobbelneus

Domenico Ghirlandaio
1449, Firenze – 11 jan 1494, Firenze, Italië

♦ Oude man met kind (graaf Francesco Sassetti met kleinzoon) 1490 ♦

Francesco Sassetti was een 15de eeuwse bankier en een invloedrijk beschermer van de kunsten. Zijn portret weerspiegelt de gratie, waardigheid, de ineerlijke rust en de robuuste houding van de oudere leeftijd. Het portret wordt beschouwd als Ghirlandaio’s meesterlijke afbeelding van de intense relatie tussen de oude man en het kind.

♦ Diagnose
Belangrijkste verschijnselen: Hypotrofe verdikking en knobbelvorming van de huid aan de neus,
naevus mollis in de slaapstreek.
Nevenverschijnselen: Oude man met rode mantel.
Klinischw diagnose: Rhinophyma

♦ Definitie: rhinophyma
Rhinophyma is een vorm van acne rosacea van de neus, gekenmerkt door reuzengroei van de bloedvaten, talgklieren en het bindweefsel, wat een knobbelachtig uitzicht van het uiteinde van de neus tot gevolg heeft. Wordt ook weleens een drankneus of jeneverneus genoemd, vanwege de mogelijke rol van alcoholmisbruik bij het ontstaan ervan.

♦ Bespreking
Domenico Ghirlandaio was een Florentijnse schilder. Zijn stijl was solide, prozaïsch en een tikkeltje ouderwets, zeker in vergelijking met de groten van zijn tijd zoals Botticelli. Hij was echter een excellent vakman en een goede zakenman. Hij had een van de bloeiendste ateliers in Firenze. Hij schilderde ook portretten, waarvan de Oude man met kleinzoon een van de meest verfijnde is. Hij beeldde de ziekteverschijnselen van de grootvader af met een genadeloos realisme, maar wist de man toch een opmerkelijke vriendelijkheid en zachtheid mee te geven.
Dit schilderij is sterk beïnvloed door de schilderkunst van de Lage Landen. Ghirlandaio heeft hier een portrettype geïmiteerd dat in zwang was in de Nederlanden. Hij streefde ernaar – in details als haar, bont of gebladerte – de effecten na te bootsen als kunstenaars als Memlinc.

Rhinophyma is een van de klinische diagnoses die het vaakst gesteld worden op kunstwerken. Een knobbelige neus wordt beschouwd als ongewoon en lelijk en misvormt het gelaat. Omdat zulke schilderijen niet makkelijk te verkopen waren, aarzelde de kunstenaar vaak niet om de neus gewoon over te schilderen.Er zijn meer klinische syndromen die zo’n geknobbelde, onregelmatige en niet zwerende neus, zoals Ghirlandaio die hier geschilderd heeft, tot gevolg kunnen hebben.

Enkele schimmelziekten, zoals blastomycose, coccidioidomycose en histoplasmose kunnen we meteen uitsluiten vanwege de typische geografische verspreiding.
Mycobacterium tuberculosis kan het aangezicht aantasten, maar meestal zweren de letsels. Lepromateuze lepra is ook een goede gok, ware het niet dat de neusbrug hier goed bewaard is, net als de wenkbrauwen. Sharma denkt dat Francesco Sassetti kan geleden hebben aan sarcoidose. De neusaandoening daarbij is van het type lupus pernio.
De meeste dermatologen beschouwen het echter als een typishe rhinophyma.

Bron: Jan Dequeker

♦ Rhinophyma / knobbelneus
Of aardbei-neus is een bepaalde variant van rosacea. Hierbij is de neus rood, knobbelig opgezet, met teleangiëctasiee. De variant komt met name bij mannen voor. Een dergelijke neus wijst absoluut niet op overmatig drankgebruik, zoals de patiënten vaak wordt verweten.

De behandeling van rhinophyma of knobbelneus is volledig verschillend van de andere neuscorrecties. Het gaat om een aandoening van de huid bovenop een normale onderbouw van neusskelet, kraakbeen en onderhuid. Door een voortdurende aangroei van talgklieren krijgt de neus een plompe vorm met onregelmatig oppervlak. De fijne bloedvaatjes net onder het huidoppervlak gaan abnormaal wijd openstaan en geven de neus een dooraderde indruk. Rhinophyma maakt deel uit van een huidaandoening van het gelaat. De behandeling begint dan ook met een raadpleging bij een dermatoloog (huidspecialist). Eenmaal de huidaangroei op de neus te vergevorderd is om op medicatie te reageren kan heelkundige correctie aangewezen zijn. Onder plaatselijke of volledige verdoving wordt de neushuid afgeschaafd. Een indrogend verband komt geleidelijk los na genezing (twee tot drie weken).

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen

Foto's
wikimedia.org