Géricault, Théodore_Vlot van Medusa

Het trieste verhaal van een schipbreuk was de inspiratie voor een van de meesterwerken in het Louvre in Parijs.

♦ Wat is het Vlot van de Medusa? ♦
Beeldt het schilderij Vlot van de Medusa in het Louvre een echte gebeurtenis af?

De Fransman Théodore Géricault baseerde zijn meesterwerk op een echte schipbreuk.
In 1816 voer het fregat Méduse op een zandbank op 60 mijl uit de westkust van Afrika.
De ramp, die leidde tot de dood van 140 opvarenden (bemanning en passagiers), kreeg veel belangstelling in heel Europa door het verhaal van de overlevenden, dat de Franse regering in diskrediet bracht door zowel de bekwaamheid van de kapitein aan boord als de organisatie van de reddingsoperatie in twijfel te trekken. Het werd later een onderwerp voor veel belangrijke kunstschilders, waaronder Géricault, die er inspiratie in vond voor zijn Vlot van de Medusa.

Er pasten 250 opvarenden in de sloepen en 147 anderen klommen op een houten vlot dat op sleeptouw genomen werd. Maar de kapitein liet de touwen doorsnijden omdat het vlot de sloepen ophield.
Op het vlot werd algauw gevochten om de schaarse proviand. Al in de eerste nacht kwamen 20 mensen om, soms door zelfmoord. De golven beukten op het overbeladen vaartuig in en alleen de schipbreukelingen in het midden werden niet weggespoeld.
Na vier dagen waren er nog 67 man over op het vlot. De honger zette een aantal van hen aan tot kannibalisme. Het recht van de sterkste gold: de doden werden opgegeten en de zwakken overboord gegooid. Op dag 12 kreeg het Franse schip Argos het vlot in zicht.
15 opvarenden werden gered, van wier er vijf later als nog bezweken. De kapitein en de rest van de bemanning in de sloepen slaagden erin de Franse kolonie Senegal bereiken.

♦ Ontstaansgeschiedenis
De 27 jarige Géricault vond het een fascinerend verhaal en wilde het vereeuwigen. Het resultaat maakte hem wereldberoemd. Conform de Romantiek van de 19de eeuw besloot Géricault tot een groot doek met een niet zo afschuwelijk maar emotioneel aangrijpende gebeurtenis: het voor het eerst in zicht komen van de Argus. Het werk geeft vorm aan de hoop, de vrijheid nabij, en tegelijk een illusie, maar dat weet alleen de kijker met kennis.

♦ Beschrijving van het werk
Het schilderij zelf laat een palet van gevoelens zien: van wanhoop tot valse hoop. Het schip zelf is nauwelijks zichtbaar, de gevoelens des te meer. Sommigen zien het ook al niet meer en zakken weer terug in hun verdoving. Dat eb en vloed, die beweging van stemmingen wordt in alle precisie weergegeven. Alles is bestudeerd, en zorgvuldig uitgedacht door Géricault, die in de herfst van 1818 de compositie in zijn geheel kon overbrengen op het doek van 5 bij 7,5 meter.
Centraal in het verhaal staat het puntje in de verte dat het nauwelijks zichtbare zeil van het reddingsschip toont. Maar de kijker merkt eerst en vooral de hoge golven en de bewolkte lucht op die het vlot omgeven. Daarna ziet hij de opvarenden aan hun gebaren die om aandacht vragen, wijzen op het schip en tegelijk de kijker erbij betrekken. De vijandige natuur en de doden die de opvarenden omringen maken het geheel sensationeel.

Vlijmscherp realisme en de ambitie om heroïsch en monumentaal te werken typeren Géricault en dit werk. Er is gewerkt met levende modellen en zoveel als mogelijk voorstudies van lijken, afgehakte hoofden en afgesneden ledematen. Hoewel zijn schilderij tot op de rand van het perverse, morbide fantasie gaat, blijft het in wezen een realistisch geschilderde aanklacht.

♦ Betekenis
Op 25 augustus 1819 werd Het vlot onder de titel Schipbreuk op het Salon (in de 19de eeuwse tentoonstelling van beeldende kunst te Parijs die jaarlijks onder staatscontrole georganiseerd werd) voorgesteld.
In sommige kringen riep het werk weerstand op. Men zag het werk als een politieke aanklacht tegen de onbekwaamheid van de koningsgezinde kapitein van de Medusa. Ook stoorde men zich aan de zwarte figuur op het vlot en men vermoedde een verdoken aanklacht tegen de slavernij. Kortom de politieke betekenis van het schilderij overschaduwde de kunstzinnige waarde ervan.

Géricault was (al dan niet terecht) teleurgesteld en ontmoedigd. Doodmoe en ziek (lichamelijk en emotioneel) maakte hij een reis naar Londen, waar hij in 1820 met zijn 'Vlot' aanspoelde.
Meer dan 50.000 betalende bezoekers kreeg hij over de vloer. Aanklacht of ramptoerisme, het bleek dus toch een zeker succes.

Het schilderij bezit ook een achterliggende betekenis. Het verwijst naar de veranderende rol of het statuut van de kunstenaar na het Acien Régime wanneer de klassieke opdrachtgevers zoals de adel, clerus en de burgerij wegvallen en de kunstenaar niet meer in opdracht schildert maar zelf de opdracht moet verzinnen. De kunstenaar bevindt zich als het ware zelf op het vlot, zonder dwingend richtsnoer (stijl of onderwerp) stuurloos zwalkend op de golven geconfronteerd met een totale vrijheid.
Rondom 1880 leidt dat tot het ontstaan van de verschillende ismen zoals achtereenvolgens het impressionisme, expressionisme, symbolisme, kubisme enz. en materialiseert de kunst een inwendige zielenstrijd van de kunstenaar.

♦ Trivia
Een aardige illustratie van de bekendheid van het schilderij vindt men in het bekende stripalbum Asrix Légionnaire (Nederlands: Asterix en het 1ste legioen, 1967), waarin het schilderij geparodieerd wordt: na een snelle zeeslag met de hoofdpersonen blijft van een piratenschip slechts een vlot met gehavende opvarenden over, dat verdacht veel weg heeft van het schilderij van Géricault.
Een beduusde schipbreukeling verzucht: "Je suis médusé!" ("ik sta versteld"). Waar de Nederlandse vertaler deze woordspeling niet heeft doorzien of niet met een grap wist te vertalen, luidt de verzuchting in de Engelse vertaling van Derek Hockridge "We've been framed, by Jericho!", hetgeen vanzelfsprekend in zijn tweede betekenis gelezen moet worden als "We zijn ingelijst door Géricault".

Bron: Historia

Historia
2 mrt 2013


Foto's
Wikipedia