Velazquez, Diego_Las Meninas

Diego Velazquez (1599-1660)

♦ Het eerste moderne schilderij
Het geweldige en ongewone familieportret ´Las Meninas´ is het meest bekende en meest besproken werk van Diego Velázquez.

Het schilderij, dat in 1656 gemaakt werd, toont een interessante periode uit de 17de eeuw en wordt tegenwoordig nog vaak door kunstenaars, studenten en critici bestudeerd. Het is onmogelijk om de ware betekenis achter Las Meninas te achterhalen en dit was waarschijnlijk ook Velázquez´ bedoeling. Het schilderij roept vele vragen op, maar geeft geen antwoorden, waardoor de kijker zelf mag beslissen wat de betekenis en bedoelingen van het schilderij zijn.

Als we toch proberen om het schilderij te lezen, beginnen we bij de spiegel achter aan.
- daarin zien we het poserende koninklijke paar.
- links staat de schilder Velázquez zelf, werkend aan een reusachtig doek.
- het meisje met de hoepelrok vooraan, de vijf-jarige infante Margarita, dochter van Filips IV, staat centraal. Ze komt ogenschijnlijk kijken naar haar poserende ouders, het meisje met de hoepelrok vooraan, de vijf-jarige infante Margarita, dochter van Filips IV, staat centraal. Ze komt ogenschijnlijk kijken naar haar poserende ouders Margarita is vergezeld van twee jonge hofdames (las meninas). Het schijnbaar informele karakter van dit schilderij was ongezien in de hofkunst, zeker op een doek van deze omvang.

♦ Las Meninas ♦
Is een tijdloos schilderij, doordat Velázquez een onderwerp aansneed dat het publiek blijft interesseren. Hij liet de regels van traditionele portretten namelijk achter zich en laat ons een kijkje nemen "achter de schermen" van het koninklijke hof. Niemand laat de kans voorbijgaan om een kijkje te nemen in de koninklijke privé-kamers.
Koninklijke portretten uit die tijd waren normaal gesproken nogal stijfjes en formeel, de personen hadden een strak gezicht en de achtergrond was altijd monotoon.
Velázquez brak echter met deze traditie om de wereld de normale gang van zaken in het paleis van Filips IV van Spanje te laten zien. Ook wilde Velázquez de koninklijke familie iets menselijker laten lijken, alsof ze net als iedere andere familie waren.

Op het eerste gezicht valt vooral de vijfjarige La Infanta Margarita op, die omringd wordt door haar dienstmeiden (of meninas), de hond van de familie en twee dwergachtige helpsters. Hoewel de aandacht vooral gericht is op La Infanta Margarita, bewijst Velázquez nog een keer dat iedereen, ook degenen die normaal ´achter de schermen´ werken, geschilderd kan worden. Dit wordt nog eens benadrukt door de titel van het schilderij, Las Meninas.
- links van Margarita staat Velázquez in hoogsteigen persoon voor een enorm schildersdoek met penseel en palet in de hand, waarmee hij zich doet gelden als kunstenaar.

♦ Er is echter nog meer aan de hand.
Het interessantst aan dit schilderij is het feit dat Velázquez ervoor gekozen heeft om alleen een wazig spiegelbeeld van de koning en koningin weer te geven. Velázquez maakt hier handig gebruik van perspectief, waardoor dit gedeelte minder duidelijk is. Dit opzettelijk ontwijken roept vele vragen op. Voornamelijk: wie is Velázquez op het enorme schildersdoek aan het schilderen?
Sommige critici beweren dat hij het tafereel aan zijn linkerkant met La Infante Margarita en haar ´Meninas´ aan het schilderen is en dat de ouders, de koning en koningin van Spanje, op een afstandje staan te kijken naar hun dochter. Dit zou echter betekenen dat Velázquez de jonge prinses van achteren aan het schilderen is, wat nogal raar is voor een schilderij.

Een andere mogelijkheid is dat Velázquez koning Filips IV en zijn vrouw, Mariana de Austrias, aan het schilderen is, aangezien zij voor hem staan. Margarita is eenvoudigweg aan het kijken naar haar ouders. Velázquez zou verschillende redenen kunnen hebben om het echtpaar zo ver weg te plaatsen. Zo hield Filips IV er in zijn latere jaren niet zo van om geschilderd te worden en zou hij er opdracht toe kunnen hebben gegeven. Of maakt Velázquez hier gebruik van zijn positie als kamerheer om een machtspelletje te spelen? Was het een uiting van eigendunk om zichzelf vooraan het schilderij te plaatsen en het koninklijke echtpaar slechts in een spiegelbeeld weer te geven? Of is dit nog een poging van Velázquez om Filips en Mariana menselijker te laten lijken en het normale volk dat het schilderij zou zien, zich beter te laten voelen?
Allemaal vragen, die iedereen voor zichzelf mag beantwoorden na Las Meninas bewonderd te hebben.Zo heeft Velázquez het waarschijnlijk bedoeld en dit is tevens wat het tot een geweldig en indrukwekkend kunstwerk maakt.

♦ Wat is eigenlijk moderne kunst?
Aan dit schilderij kun je zien wat het verschil maakt tussen de klassieke en de moderne tijd. Kunst wordt volwassen doordat ze gaat nadenken, en dat "nadenken" of die reflectie vind je terug op het schilderij.
Moderne kunst denkt na over hoe we zien en de wereld beschouwen.
Post-moderne kunst denkt na over de moderne kunst, over hoe we het vroeger zagen en nu. Hoe de geschiedenis bepaalt hoe we iets zien.

De Hofdames van Velazquez is het eerste moderne schilderij. Waarom? Wat is dan zo "modern" aan het schilderij?
Omdat in het beeld zelf wordt uitgebeeld wat de Moderne Tijd kenmerkt: we gaan nadenken over alles, 'reflecteren' heet dat. En die 'reflectie'(als nadenken) kan mooi worden uitgebeeld in reflecties' (als weerspiegelingen).
Bovendien word jij er als toeschouwer ook bij betrokken, naast de levende onderwerpen van het schilderij, de niet afgebeelde koning en koningin, en de kunstenaar zelf die er twee maal op staat. fascinerend schilderij dus.

♦ Analyse van Las Meninas
De 'reflecties' binnen het schilderij.
[1] De kunstenaar kijkt jou aan, jij bent de toeschouwer. Dat gebeurt ook met vele andere figuren in het schilderij.
[2] In de spiegel zie je 'jezelf', maar dat ben jij niet: hier staan de koning en de koningin.
[3] Het beeld in de spiegel is vermoedelijk ook op het doek aanwezig waaraan de kunstenaar werkt.
[4] In de deuropening staat de kunstenaar opnieuw, nu als degene die het hele tafereel overzien kan. Anderen hebben hier Jose Nieto herkend, of misschien een verwijzing naar de 'lamme duivel.'

♦ Infanta Marguarita
Detail van het schilderij De prinses, de "Infanta Marguarita" is net even binnengekomen tijdens de zitting. Ze kijkt haar vader en moeder aan alsof ze reageert op de vermanende blik van een van hen: "wel rustig blijven hoor."
In een spiegel aan de achterwand heeft Vélazquez de modellen weergegeven die echt voor hem stonden. Je herkent de koning en de koningin van Spanje aan de kleding.

De kunst van het kijken
14de - 18de eeuw
Patrick de Rijnck

De kunst van het kijken
14de - 18de eeuw
Patrick de Rijnck

Intranet

Foto's
wikipedia