Rachitische borst

Jusepe de Ribera
1591, Játiva, Valencia - 1652, Napels, Italië

Ribera was een leerling van Caravaggio en dat zie je ook in zijn schilderijen, die van een extreem naturalistische aanpak getuigen en ook datzelfde 'duistere' licht vertonen waarmee de krachtige, sculpturale figuren weet neer te zetten.
Door op bepaalde delen van het schilderij een fel licht te werpen, trekt hij de aandacht, terwijl hij anderzijds zorgvuldig gekozen elementen weglaat en zijn compositie in simpele schema's opbouwt.
Ribera is in de eerste plaats bekend als een van de belangrijkste schilders van ascetische heiligen, kluizenaars, heldhaftige martelaren en oude mannen met verrimpelde gezichten, verteerd door boetedoening en lijden.

♦ De schrijvende filosoof ♦

♦ Diagnose
Belangrijkste verschijnselen: asymmetrische borst, gezwollen ribgewrichten, depressie boven de ribgrens, ingekeept borstbeen.
Nevenverschijnselen: jongvolwassen man
Klinische diagnose: rachitische borst

♦ Definitie: rachitische borst
Misgroeiing van de borst door een tekort aan vitamine D, gekenmerkt door gezwollen ribgewrichten, de zogenaamde 'rachitische rozenkrans', inkervingen in de lagere ribben (Harrisongroef) en soms van het borstbeen.

♦ Bespreking
Rachitis veroorzaakt belangrijke veranderingen in de vorm van de borst.
De actieve fase van rachitis bij kinderen en zuigelingen produceert de zogenaamde 'rachitische rozenkrans', samengesteld uit gezwollen ribgewrichten. Als de ribben nog zacht en plastisch zijn tijdens een actieve rachitis, hebben ze de neiging naar binnen te groeien, in het byzonder bij opeenvolgende ademhalingsinfecties met bronchitis, die een lichte ademhalingsobstructie veroorzaken.
De borstwand wordt ter hoogte van de ribgrens ondersteund door de ingewanden en dus ontstaat er een inzinking juist boven die grens, gewoonlijk van de 5de tot 8ste rib, met uitpuilende randen van de ribgrens zelf. De misgroeiing blijft overigens ook bestaan nadat de rachitis genezen is en wordt de Harrisongroef genoemd
Door een soortgelijk mechanisme verzinkt de borstwand ook ter hoogte van de ribgewrichten. Het gaat dan vaak om een langwerpige depressie evenwijdig aan het borstbeen, die gewoonlijk dieper ligt aan de rechterkant dan aan de linker, waar het hart nog enige ondersteuning geeft. De misgroeiing geeft aanleiding tot het ontstaan van een zogenaamde 'kippenborst'.

De ziekte wordt gekenmerkt door de jonge leeftijd - tussen 4 maanden en 3 jaar - waarop ze optreedt, een geschiedenis vn ondervoeding en minimale blootstelling aan zonlicht. Daarnaast is de aanwezigheid van andere symptomen van rachitis: vergrote en blijvende voorste fontanel, opgezet voorhoofd, verlaat doorbreken van de tanden, onregelmatige stand van de ribben, vergroting van de botuiteinden (epifyse) aan polsen en enkels en een opgezwollen buik.

Rachitis is praktisch verdwenen sinds de ontdekking van vitamine D in 1918 en de erkenning van het belang van deze vitamine, zowel in de voeding (melk en visolie) als door blootstelling aan zonneschijn tijdens de kindertijd en het latere leven. Visolie was een populair middel tegen rachitis lang voor de ziekte door dokters ontdekt was.

Rachitis is ook te zien in het schilderij De maagd en het kind (1509) van Hans Burgkmaier, 1473-1531
Het afgebeelde kind vertoont de voor rachitis zo typische o-benen, die zich ontwikkelen vanaf het moment dat ze belast worden, omdat het kind, omsteeks de eerste verjaardag, zijn eerste stapjes zet. Natuurlijk moet je overwegen of er geen andere oorzaak kunnen zijn voor de verbuiging van de beentjes zoals de ziekte van Blaunt, hypofosfotasie of slecht ontwikkelde botten (dysostose).
Toch wijst de graad en symmetrie van de zijdelingse verbuiging van de beentjes bij dit kind onmiskenbaar op rachitis.


Bron: Jan Dequeker

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen

Foto's
wikimedia.org