Tandcariërs

Jan Steen
1626, Leiden - 1679, Leiden, Nederland ♦ De rondreizende tandarts (1651) ♦

Een reizende tandarts heeft zijn handeltje opgezet in een Nederlands dorp, waar zijn handelingen bij de toeschouwers zowel verbijstering als hilariteit uitlokken.

♦ Diagnose
Belangrijkste verschijnselen: Tanden trekken.
Nevenverschijnselen: Jongen.
Klinische diagnose: Tanden trekken, vanwege cariërs.

♦ Definitie: tandcariërs
Een gelokaliseerde, voortschrijnende aantasting van de tanden, beginnend met de ontbinding van het tandglazuur door melkzuur en druivenzuur. De zuren zijn het product van de inwerking van enzymen van bacteriën in de mond op koolhydraten. Dat aanvankelijke proces wordt gevolgd door een bacteriële invasie van de tandkanaaltjes. De gevormde zuren breken de anorganische deeltjes van glazuur en tandbeen af en verwijderen ze. Zo wordt het organische weefsel van de tand geleidelijk aan ondermijnd en blijven de zogenaamde gaatjes of tandcariërs achter.

♦ Bespreking
Gedurende de 17de eeuw leverden de barbiers nog altijd een hele reeks diensten aan hun klanten. Velen prezen zichzelf aan als byzonder goedin het trekken van tanden. Ze droegen een heleboel namen, van Zahnbrecher in Duitsland, via cavendenti in Italië tot arracheur des dents in Frankrijk. In Engeland noemden de tandartsen zichzelf operators for the teeth. De meeste van deze tandartsen oefenden hun praktijk uit om het even waar ze klanten te pakken konden krijgen.
Marktplaatse in steden en dorpen waren de meest voor de hand liggende plekken, waar ze hun tafeltjes of stoelen opzetten, al dan niet onder een parasol. Sommigen bouwden zelfs een echt podium. Anderen maakten reclame met fel gekleurde banieren waarop afbeeldingen stonden van succesvol behandelde lijders aan tandpijn. Weer anderen huurden trommelaars, muzikanten, jongleurs of goochelaars om de menigte aan te trekken.
De succesvolste barbiers hadden hun eigen winkeltje waar, te oordelen naar de vele genreschilderijen over dit onderwerp, heel wat tanden werden getrokken.
Deze vroege tandartsen-barbiers behandelden ook abcessen, vulden of vijlden gebroken tanden en voerden veel andere eenvoudige tandoperaties uit, afkrabben en poetsen van tanden inbegrepen.

De overgrote meerder heid van de rondreizende barbiers waren onkundig en slecht opgeleid. Schaamteloze kwakzalvers beloofden de wormen uit je tanden te halen (en meteen ook je ingewanden) of je hoofdpijn te genezen door de keien uit je hoofd te snijden of een ongewone grote tand uit je mond. Het was een tijd van extravagante claims zowel in de tandartsenij-kunde als op andere vlakken.

Bron: Jan Dequeker

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen.

Foto's
wikimedia.org