Lymfkliergezwel (lymfoom), non-Hodgekin

Marinus van Reymerswaele
1490, Reymerswael - 1567, Reymerswael, Zeeland

Marinus van Reymerswaele is een van de belangrijkste schilders van de Antwerpse school in de 16de eeuw. Hij adopteerde daarbij de uitstekende schildersstijl van Quinten Massijs en zijn werken zijn dan ook sterk beïnvloed.

♦ De geldwisselaar en zijn vrouw (1539) ♦

Dit schilderij is niet bedoeld, zoals het misschien lijkt, als een louter eenvoudig genretafereeltje. Het is een morele allegorie van de gierigheid. De personen op het schilderij zijn gefascineerd of beter nog gehypnotiseerd door het goud.
De vrouw houdt op met lezen en laat haar blik over het geld glijden. Haar man houdt de weegschaal vast als een attribuut van de rechter, wat natuurlijk ook een verwijzing naar het laatste oordeel inhoudt. Dan immers zullen onze daden gewogen worden zoals de geldwisselaar zijn goud weegt. Ons kortstondige bestaan in dit leven wordt door de half opgebrande kaars gesymboliseerd die op de plank staat.
In zijn geheel onthult dit schilderij een moralistische bezorgdheid, die in verband staat met de gedachtenwereld van Erasmus van Rotterdam.
Een erg gelijkend genreschilderij, gepenseeld door Quinten Massijs, bevindt zich in het Musée du Louvre in Parijs.

♦ Diagnose
Belangrijkste verschijnselen: Zwelling van de lymfeknopen in de nek die niet door de huid breken.
Nevenverschijnselen: Vrouw van middelbare leeftijd, kijkt naar geld terwijl ze leest. Bleek gezicht en handen.
Klinische diagnose: Lymfkliergezwel (lymfoom), non-Hodgkinziekte; tuberculeuze lymfadenitis ((scrofulose).

♦ Definitie: Lymfkliergezwel (lymfoom), non-Hodgkinziekte
De ziekte van Hodgkin wordt gekenmerkt door een ongecontroleerde aanmaak van typische Reed Sternbergcellen en een infiltratie van peritumorale lymfocyten die leiden tot een pijnloze, maar progressieve vergroting van het lymfeweefsel in het hele lichaam. Uiteindelijk leidt dit tot bloedarmoede (anemie).
De lymfeknopen in de hals, in het bijzonder deze aan de linkerzijde, worden vaak eerst getroffen. Koorts, met of zonder symptomen van infectie, komt vrij vaak voor, evenals hevig nachtelijk zweten en gewichtsverlies.
De ziekte piekt vooral bij 2 leeftijdsgroepen:
1) bij jonge mannen omstreeks de adolescentie
2) bij 50-60 jarigen
Onbehandeld loopt de ziekte al snel fataal af. De uitzondering hierop is bij paragranuloma, dat trager verloopt.

Ziekte van Hodgkin in de halsregio, wordt vaak verward met tuberculeuze lymfadenitis, chronische pyogene lymfadenitis, chronische lymfatische leukemie en infectueuze mononucleose.
Non-Hodgkin lymfomen verschillen er vaak alleen van in pathologische verschijnselen en ontstaan meestal in grote of kleine cellen van de folliculaire lymfocyten.
in de meeste gevallen kan een correcte diagnose alleen gesteld worden door een biopsie van een klier.

♦ Definitie: scrofulose
Klierziekte of tuberculoze van de lymfeknopen in de hals.
Huidletsel worden veroorzaakt door een lokale actie van de tuberkelbacterie, die zich rechtstreeks uitbreidt, vanuit een onderhuidse structuur. Doet zich meestal in de nek voor door drainage van de lymfeknopen, die verzweringen, drainagefistels en littekens vormen.

♦ Bespreking
De diagnose van een lymfoom (non-Hodgkinziekte) is hier klinisch gezien de waarschijnlijkste, rekening houdend met de leeftijd en de algemene aanblik van de vrouw van de geldwisselaar.
Infectueuze mononucleose, ook wel klierkoorts genoemd, is een acute infectieziekte, vaak bij jonge mensen, met hoge koorts, vermoeidheid, zich slecht voelen, spierpijn over het hele lichaam en enige vergroting van de van de oppervlakkig liggende klieren. Genezing volgt altijd.
Tuberculeuze lymfadenitis en zeker chronische pyogene lymfadenitis, gaat vergezeld van oppervlakkige huidveranderingen, vergroeiingen of roodheid.
Het is onwaarschijnlijk dat Marinus van Reymerswaele met opzet de tekenen van een mogelijke fatale van een mogelijk fatale ziekte geschilderd zou hebben om de morele boodschap van dit schilderij - de vluchtigheid van ons bestaan zoals gesymboliseerd in de half opgebrande kaars - kracht bij te zetten.
Middeleeuwse schilders waren echter goede waarnemers en schilderden typische klinische verschijnselen van ziekten die toendertijd nog niet door artsen werden herkend als specifieke syndromen.
Zo'n 250 jaar voor de eerste beschrijving door Thomas Hodgkin (1) vereeuwigde Marinus van Reymerswaele al de belangrijkste klinische verschijnselen van de ziekte, zoals hij die zag bij zijn model.
Na de publicatie van deze bespreking in een medisch tijdschrift schreef Adri Mackor uit Doorn (Nederland) mij (Jan Dequeker), dat volgens zijn archiefstudie de modellen voor dit schilderij Marinus zelf en zijn vrouw zouden zijn. Marinus van Reymerswaele zou in 1540 naar Goes verhuisd zijn met een nieuwe, jonge vrouw.
Dit zou mijn diagnose kunnen ondersteunen, dat de vrouw van de geldwisselaar in 1539 aan een lymfoom leed en kort daarna stierf, in elk geval voor Marinus met een jonge vrouw naar Goes trok in 1540.

Thomas Hodgkin (1798-1866), een Engelse arts, beschreef in 1832 in zijn verhandeling, On some morbid appearance of the absorbent glands and spleen de klinische geschiedenis en de post mortem bevindingen van 7 gevallen van de ziekte die later zijn naam zou dragen.
De eerste microscopische beschrijvingen van de ziekte van Hodgkin, werden in 1872 gemaakt door Lanhans.

(1) Hodgkin T., On some morbid appearance of the absorbent glands and spleen. Med Chir Trans 1832; 17: 68-114

Bron Jan Dequeker

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen

Foto's
Wikipedia.org
Wikimedia.org