Pseudohermafroditisme

Jusepe de Ribera
1591, Játiva, Valencia - 1652, Napels, Italië

♦ Magdelena Ventura, de vrouw met de baard ♦
Het schilderij van de vrouw met de baard, Magdelena Ventura, met haar man en kind, werd bij Jusepe de Ribera besteld in 1631 door Ferdinand II, 3de hertog van Alcala en onderkoning van Napels.
Op het schilderij staat een inscriptie met volgende tekst:
Magdelena Ventura, het grote wonder van de natuur, uit de stad Accumole in Midden-Italië, oud 52 jaar

♦ Diagnose:
Belangrijkste verschijnselen: lange baard, teruglopende haarlijn, kaal voorhoofd
Nevenverschijnselen: stevige gezwollen borst, met vergroot tepelhof
Klinische diagnose: Adrenogenitaal syndroom, pseudohermafroditisme

♦ Definitie: adrenogenitaal syndroom
Adrenogenitaal syndroom is te wijten aan een overvloedige uitscheiding van androgenen bij vrouwen, die daardoor mannelijke kenmerken ontwikkelen (viriliserende adrenale hyperplasie)

♦ Definitie: pseudohermafroditisme
Een persoon met aangeboren misvormde externe genitaliën, lijkend op het ene geslacht, terwijl de geslachtsklieren (gonaden) tot het andere geslacht behoren

♦ Definitie: hermafroditisme
Een aandoening gekenmerkt door het tegelijk aanwezig zijn in één individu van weefsel van eierstokken en teelballen. Komt zelden voor bij mensen, maar is meer algemeen bij lagere levensvormen. Pseudohermafroditisme daarentegen komt veel vaker voor.

♦ Bespreking:
De vrouw op het schilderij is Magdelena Ventura, een vrouw uit de streek van Abruzzi, die op de leeftijd van 37 jaar, nadat ze 3 zonen had gebaard, symptomen van virilisatie begon te vertonen, die onder meer de vorm van een dikke baard aannamen.
In 1631 verhuisde ze naar Napels, waar ze, op de leeftijd van 52, nog een kind kreeg. Toen de hertog van Alcala dit fenomeen leerde kennen, stelde hij Magdalena voor aan Ribera en vroeg hem haar portret te schilderen.
Om alle twijfel omtrent haar geslacht weg te nemen, ontbloot Magdelena haar rechter borst en voedt ze haar dochtertje.
Naast haar staat een piëdestal met daarop een spinklos en een slak; het eerste verwijst naar
haar huishoudelijke taken, het 2de is een symbool voor hermafroditisme. Op de piëdestal staat een latijnse tekst waarin het verhaal van Magdelena wordt verteld en die begint met de woorden: ‘En Magna naturae miraculum’ (zie daar een groot mirakel van de natuur).
De vrouw en haar echtgenoot, die ietwat rouwmoedig in de achtergrond staat, lijken wel om medelijden met hun onheil te smeken.
Ondanks onmiskenbare tekenen van virilisatie – een volle baard, en een kaal voorhoofd – geeft de vrouw haar kind de borst.
In haar geval begon de baardgroei op de leeftijd van 37 jaar. Klaarblijkelijk diende het syndroom zich in dit geval pas laat in haar volwassen leven aan. Zodat de functie van de eierstokken niet verstoord werd. De adrenale klieren (bijnieren) bevinden zich aan de bovenkant van de nieren.

Ze produceren 3 groepen hormonen, daartoe aangezet door de hypofyse in het onderste deel van de hersenen. De adrenocorticale hormonen worden gerangschikt in 3 groepen naar gelang hun metabolische en andere effecten.
1. de glucocorticoiden of koolhydratenregulerende corticosteroïden
2. de mineralocorticoiden of natrium vasthoudende hormonen
3. zgn ‘sexhormonen’

Om de laatste groep gaat het in dit schilderij. De brede waaier van steroïden die worden afgescheiden door de bijnierschors reflecteert enigermate de variëteit aan klinische ziekten die ontstaan als er iets misloopt met de adrenale functie.
De klinische verschijnselen van een overproductie van de adrenale klier bij een individuele patiënt hangen af van de duur van de stoornis en van de hoeveelheid en de soort steroïde hormonen of groepen van hormonen die geproduceerd werd.
Aangeboren adrenale hyperactiviteit, postnatale tumoren of hyperplasie kunnen bij meisjes een vrouwelijke pseudohermafroditis opwekken. De clitoris wordt groter en kan op een penis gaan lijken.

♦ Hermafroditisme en pseudohermafroditisme
Een hermafrodiet is een tweeslachtig persoon, bij wie zowel eierstokken als testes aanwezig zijn. De benaming is ontleend aan de Griekse mythe over de god Hermaphroditus, die tweeslachtig werd toen hij samensmolt met een nimf.

Tegenwoordig hebben we geen goden meer nodig om dit merkwaardige verschijnsel te verklaren. De medische wetenschap leert ons dat hermafroditisme of pseudohermafroditisme een gevolg is van een defect in de geslachtsdifferentiatie, en wat hiervan de oorzaak kan zijn.

Bij pseudohermafroditisme zijn de inwendige geslachtsorganen en erfelijke aanleg mannelijk of vrouwelijk, maar zijn de uitwendige geslachtsorganen onduidelijk of tegenovergesteld.
Bij vrouwen met pseudohermafroditisme lijken de uitwendige geslachtsorganen op die van een man. Bij mannen met deze aandoening lijken ze op die van een vrouw.
Vaak worden deze mensen dan ook opgevoed als iemand van het andere geslacht.

Bron: Jan Dequeker

Jan Dequeker
De kunstenaar en de dokter kijken naar schilderijen

Foto's
wikiart.org